„Tatry przyciągały i ciągle przyciągają nietuzinkowych ludzi” – mówi Michał Jagiełło, pisarz, taternik,

były dyrektor Biblioteki Narodowej we wciągającej książce „Kruca Fuks. Alfabet góralski” Bartłomieja

Kurasia i Pawła Smoleńskiego, która właśnie trafiła do księgarń.

LEKARZ NA SZCZYTACH

Nie byłoby stolicy polskich Tatr, gdyby nie Tytus Chałubiński. Lekarz, botanik i społecznik rozsławił

Zakopane rekomendując chorym na gruźlicę jego walory klimatyczne. Chałubiński nazywany bywa

„Królem” lub „Odkrywcą Tatr” i mało jest ludzi, którzy dla Podhala

zrobili tyle co, on – zaznaczają Kuraś i Smoleński. Eksplorował góry,

badał tatrzańską przyrodę, rysował mapy okolicy, współtworzył

Towarzystwo Tatrzańskie, organizował kasy pożyczkowe dla górali i

szkoły zawodowe kształcące mistrzów rzemiosła regionalnego.

Przyjaźnił się i wędrował po górach z Janem Krzeptowskim - Sabałą,

gawędziarzem, poetą i muzykiem, okrzykniętym przez Stanisława

Witkiewicza „tatrzańskim Homerem” (na zdjęciu ze zbiorów NAC).

W 1870 roku w Zakopanem pojawił się pierwszy dom zbudowany z

myślą o turystach. Wkrótce zaczęło przybywać hoteli, pensjonatów

i sanatoriów, a prowincjonalna miejscowość przeistoczyła się w

kurort. Podróż do Zakopanego stała się łatwiejsza dzięki

uruchomionemu w 1899 roku połączeniu kolejowemu. Regularnie

pod Giewontem bywali: Stefan Żeromski, Władysław Reymont,

Jan Kasprowicz i Józef Conrad-Korzeniowski, a także Adam Asnyk.

IWASZKIEWICZ W PODRÓŻY POŚLUBNEJ

Absolutne szaleństwo na punkcie Zakopanego zapanowało w międzywojniu. Do kurortu zjeżdżała

towarzyska śmietanka Krakowa i Warszawy. Latem organizowano wyścigi samochodowe, zimą

– zawody narciarskie, karnawałowe parady i bale. W stolicy Tatr bywali poeci, pisarze, malarze,

architekci, aktorzy. Jarosław Iwaszkiewicz z żoną Anną spędzał w Zakopanem miesiąc miodowy.

Regularnie, w celu podratowania zdrowia, przyjeżdżał Witold Gombrowicz.

Na nartach szusowała aktorka Mira Zimińska, a także filmowy gwiazdor Adolf Dymsza (na zdjęciu

ze zbiorów NAC). Mistrzowsko jeździł Antoni Słonimski. Ci,

którzy od aktywnego wysiłku fizycznego woleli zabawę

intelektualną – grali w brydża. Przy karcianych stolikach

spotkać można było zwłaszcza literatów: Kornela

Makuszyńskiego, Władysława Broniewskiego i Kazimierza

Wierzyńskiego.

WITKACY NA KRUPÓWKACH

Barwne postaci przyciągały do Zakopanego następne. Przyjeżdżano, by spotkać Witkacego,

przechadzającego się po Krupówkach w aksamitnym berecie i swetrze w liliowo-pomarańczowe pasy.

W Zakopanem malował, pisał sztuki i fotografował.

Z Podhalem wiąże się biografia i twórczość Władysława Hasiora

, artysty totalnego działającego na pograniczu malarstwa, rzeźby,

architektury i rzemiosła artystycznego. Na początku lat 30. w

Zakopanem osiedlił się Karol Szymanowski (na zdjęciu ze

zbiorów NAC), w willi Atma komponował i z niej zarządzał

Akademią Muzyczną w Warszawie. W Zakopanem leczył

gruźlicę, ale także szukał inspiracji w góralskiej muzyce.

Zakopane na swój dom wybrali Stryjeńscy: Zofia – malarka,

ilustratorka, projektantka oraz Karol – architekt, rzeźbiarz,

społecznik, pedagog, który znakomicie łączył miłość do gór z

artystyczną pasją. Zaprojektował m.in. skocznię Wielka Krokiew oraz schroniska: nad Morskim Okiem

i w Dolinie Pięciu Stawów.

Po pierwszej wojnie światowej pod Giewontem zamieszkał Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Jak piszą

Kuraś i Smoleński, „bardziej od Tatr kochał tylko kobiety”.

SIŁA GÓR

Tatry wciąż inspirują. Sebastian Karpiel-Bułecka, lider zespołu Zakopower, opowiada Bartłomiejowi

Kurasiowi i Pawłowi Smoleńskiemu, jak musiał wybrać między muzyką a wspinaczką. „Gór nie

przestałem kochać. Z nich czerpię inspirację, bo góralska muzyka jest jak tatrzańskie wierchy:

charakterna, mocna, wyrazista”.

Więcej opowieści o Tatrach i ich mieszkańcach czytelnicy znajdą w „Alfabecie

góralskim”: kilkadziesiąt błyskotliwych haseł o tatrzańskiej historii, kulturze,

przyrodzie i kuchni. Książka czerpie z najlepszych tradycji literackich alfabetów

– zdradza nieznane, porządkuje fakty, bawi i wciąga.

Bartłomiej Kuraś, Paweł Smoleński

„Kruca Fuks. Alfabet góralski”

Strony: 328

Wydawnictwo Agora

Premiera: 25 października 2013 r.